[Sách hay] Ivanhoe - Walter Scott

Nếu có ai từng đọc Robin Hood của Alexandre Dumas hẳn sẽ có chút thắc mắc khi trong truyện, Robin Hood chỉ là một người bắn cung rất giỏi, lãng mạn chứ chưa từng nhắc đến việc anh sẽ trở thành một tướng cướp lục lâm. (Nhưng thực ra chắc chỉ có tôi thắc mắc vậy:-s) Và chính thắc mắc này đã dẫn tôi đến với Ivanhoe – một trong những tác phẩm văn học lãng mạn phương tây tiêu biểu của Walter Scott. Phải thú thực lí do này không được “chính đáng” cho lắm, nhưng tôi nghĩ mình phải cảm ơn cái tính tò mò không đúng chỗ của mình đã giúp tôi đọc được thêm một tác phẩm độc đáo. Và tôi cũng xin phải nói thẳng, theo ý kiến của tôi thì quyển sách này mang giá trị về phong cách văn học lãng mạn, văn hóa Anh quốc cổ và giá trị lịch sử nhiều hơn là về con người và nội dung. Vì vậy nếu bạn đang tìm một câu chuyện lãng mạn kiểu anh hùng với mĩ nhân thì có khi bạn đọc Robin Hood sẽ nhanh hơn.

Việc đầu tiên tất nhiên là phải sơ lược về tác gia Walter Scott. Walter Scott nguyên là người Scotland, sinh tại Edinburgh năm 1779.  Ông là một tác gia lãng mạn vĩ đại, mặc dù đến thời điểm hiện tại các tác phẩm của ông không còn được chuộng như thời cận đại, tuy nhiên ông cũng để lại cho thi đàn văn học thế giới nói chung và văn học Anh quốc cổ điển nói riêng những tác phẩm đầy giá trị lịch sử, văn hóa theo chủ nghĩa lãng mạn. Cha ông vốn là luật sư. Walter Scott là một người ham học, yêu thích văn hóa, sau khi theo nghề cha không lâu thì ông có hứng thú với văn chương.

Sau tác phẩm đầu tiên là “Đoàn hát rong biên giới Scotland” được đón nhận nồng nhiệt, ông quyết định trở thành nhà văn. Bị ảnh hưởng của Cách Mạng Pháp và tư tưởng của phái Jacobin, Walter Scott chuyển đến Pháp, lấy vợ ở đây và đã cho ra đời những tác phẩm làm nên tên tuổi của ông, trong đó có Ivanhoe được xuất bản năm 1819 được coi là đã đưa ông đến đỉnh cao danh vọng. Nhà thơ nổi tiếng người Nga Puskin từng xếp ông ngang hàng với những đại tác gia như Shakespere, Balzac coi ông như bậc thầy của mình,... tuy nhiên không thể phủ nhận rằng ông vẫn là người có tư tưởng bảo thủ, không ủng hộ chủ nghĩa tư bản và hướng về quân chủ chuyên chế. Ông có tư tưởng cách mạng, thường chọn viết về những thời điểm lịch sử mâu thuẫn gay gắt nhất để phóng tác, nên mặc dù là một nhà văn lãng mạn, ông không phải là người bị ảnh hưởng bởi sự lãng mạn tiêu cực hay lãng mạn thoát ly.

Phải nhấn mạnh rằng tác phẩm Ivanhoe viết về đề tài cuộc chiến giữa người Normandy từ Pháp và người Saxons gốc Anh nhưng thời điểm viết tác phẩm là Thế kỉ 19, tức là sau Cách mạng tư Sản Pháp 1789-1871. Đây là thời gian hai phong trào văn học lãng mạn và văn học hiện thực đã được hình thành ở hầu hết các nước phương Tây, kế thừa và phát huy những đặc tính riêng biệt của mỗi quốc gia do có sự khác biệt về mặt văn hóa và tư tưởng cùng hoàn cảnh đấu tranh tác phẩm khác nhau. Sở dĩ phải nhắc qua bối cảnh thời kì tác giả sống vì ông là người chịu ảnh hưởng không nhỏ của tinh thần Cách Mạng của nhân dân Anh thế kỉ 19 khi giai cấp tư sản phát triển mạnh mẽ và Anh quốc vừa chiến thắng Napoleon đệ Nhất sau nhiều năm cuộc xâm lăng của vị hoàng đế độc tài này đã kiềm nén và “bảo hộ” Anh cũng như các nước Châu Âu: đó là tư tưởng yêu nước, yêu tự do, căm thù quân xâm lược và bất khuất không chịu đầu hàng, mang trong mình tinh thần thượng võ cao quý của người Anh cổ từ thời Anglo Saxon. Đây là giá trị tư tưởng xuyên suốt cả tác phẩm, được thể hiện qua nhân vật quý tộc người Saxons thuần túy Cedric luôn có mong muốn đối đầu và bảo vệ dân tộc mãnh liệt trước sự xâm lăng của tộc người Normandy.

Ngoài ra, bối cảnh thời Walter Scott sống còn tác động các tác phẩm của ông, hay tiêu biểu là Ivanhoe, những nhân tố đặc trưng của Văn học lãng mạn phương Tây thế kỉ 19: đó là chủ nghĩa tình cảm, đề cao các giá trị tình cảm nhân đạo như để trung hòa giảm nhẹ sự nặng nề thiên về lý trí của Văn học Ánh sáng thế kỉ 18, xây dựng nhân vật chưa phải là một nhân vật điển hình, tuy nhiên cũng đại diện cho một số lớp người nhất định. Thông qua những tuyến nhân vật đa dạng và có vị trí xã hội khác nhau để từ đó Walter Scott thể hiện lòng nhân đạo và đề cao những giá trị cơ bản tốt đẹp của một con người: anh hề Wamba và anh chăn lợn Gurth trung thành tận tụy, luôn hy sinh vì chủ. Cedric yêu tự do, chuộng công lý. Richard Sư tử tâm và Aivanhoe đều rất dũng cảm, kiên cường, cương trực, không bao giờ đầu hàng và có sự tôn nghiêm cùng lòng kiêu hãnh cao cả. Thậm chí đến cả trùm tâm lặc Locksley hay chính là Robin Hood mà Alexandre Dumas từng viết hẳn một tác phẩm mang tên ông trùm này cũng mang tinh thần yêu nước và công bình. Ông cũng có tư tưởng tiến bộ và độ lượng về tôn giáo, chủng tộc và đẳng cấp, điều này được thể hiện qua các tình tiết ông viết về nhân vật Isaac York-một tay chủ nợ người Do Thái, cùng cô con gái xinh đẹp là Rebeca. Tuy nhiên, bên cạnh hạnh phúc ông tặng cho hai nhân vật chính theo đúng trường phái lãng mạn motif anh hùng mỹ nhân thì ông cũng có quan niệm khá tiêu cực trong hạnh phúc: ông để nhân vật Rebeca thất tình chỉ vì địa vị dân tộc của cô và để cô cùng cha trở về Palestine cống hiến cuộc đời làm việc thiện tìm vui cho cuộc sống. Giống như tác gia vĩ đại người Pháp Victor Hugo với tác phẩm Thằng gù nhà thờ Đức Bà, ông cho rằng hạnh phúc con người phụ thuộc rất nhiều vào Số Mệnh, sự Hy Sinh tình cảm cá nhân một cách tiêu cực.

Tuy nhiên, giá trị lớn nhất của Ivanhoe là giá trị lịch sử và văn hóa.

• ...Người Anglo-Saxon là thuật ngữ các nhà sử học đặt cho một bộ tộc người German cổ, Hà Lan, Đức hoặc England (nguồn gốc Ấn Âu) đã xâm chiếm phía Đông và phía Nam Đảo Anh từ thế kỉ thứ V sau Công Nguyên.

• ...Người Norman là người miền Bắc nước Pháp, hậu duệ của tộc Viking đã chinh phục được dân cư bản đụa gốc. Người Norman đóng vai trò chính trị,quân sự, văn hóa quan trọng ở châu Âu, nối danh vì tinh thần sùng đạo và thượng võ. Chính người Norman đã lập nên vương quốc Sicilia nhờ chinh phục, chiếm được nước Anh qua một cuộc viễn chinh, có tầm ảnh hưởng trải rộng từ các trung tâm đó tới các quốc gia Thập tự Chính ở miền cận Đông, tới Scotland, xứ Wales và Ireland.

Sau trận Hasting do công tước Normandy William II chỉ huy đánh bại vua Harold II, người Normady đã chiếm được nước Anh của dân tộc Saxon. Sau trận chiến, một hệ thống quyền lực Anh-Norman mới tại Anh được thiết lập. Theo đúng tinh thần luật pháp của nước Anh trước khi quận công xứ Normady William II chinh phục,  bọn thị dân tư sản đã không hề bị lệ thuộc vào chúa phong kiến, tuy nhiên tình hình đó cũng rất bấp bênh. Chỉ cần dựa hơi một lãnh chúa quý tộc, chịu phục dịch chúng thì sẽ được yên ổn làm ăn, tuy nhiên phải đánh đổi bằng tự do – mà vốn dân tộc Anh lại rất chuộng tự do của họ. Mặt khác chính bọn lãnh chúa phong kiến lại chẳng thiếu gì cách gây sự áp bức bọn lãnh chúa yếu thế hơn, nên có thể nói đây là thời kì phân cấp xã hội nặng nề, chế độ nô lệ vô cùng thịnh hành và người dân bị bóc lột khổ sở.

Mọi chuyện càng tồi tệ hơn sau khi quận công William chiếm được Anh. Bọn quý tộc phong kiến càng có cơ hội bóc lột người dân thêm khổ sở. Dân tộc người Saxon và Normand không thể hòa hợp, từ văn hóa, ngôn ngữ cho đến quyền lợi. Người Saxon luôn phải rên xiết hậu quả của sự chiến bại dưới gót giày tự hào của bọn chiến thắng. Ngay cả quý tộc vương công người Saxon cũng bị tước đoạt tài sản. Sự chênh lệch đối đãi giữa người Normand và Saxon vô cùng rõ rệt: các triều vua công khai áp bức người Saxon, đày ải bóc lột họ với đủ thứ thuế má luật lệ đè nén tinh thần pháp luật vốn tương đối tự do của người Anh, đồng thời không quên ăn uống chè chén say sưa và sống trong xa hoa. Tiếng Pháp được coi là thứ tiếng quý tộc và chiếm ở hầu hết các tòa án, biện hộ, xử án, trong khi tiếng Anh dù phong phú hơn thì vẫn bị coi là thứ tiếng quê mùa dành cho bọn thấp kém. Chính điều này đã tạo mầm mống cho tiếng Anh hiện đại bây giờ.

Đến khoảng đầu thế kỉ 11, tòa thánh Roma và giai cấp phong kiến Tây Âu có âm mưu xâm lược cướp bóc Địa Trung Hải đã ngụy trang bằng cách tuyên bố để chống dị giáo, chiếm lại Đất Thánh và Jerusalem, đã tổ chức những cuộc Viễn chinh Thập tự hay còn gọi là các cuộc Thập tự chinh sang các nước đạo Hồi làm chủ đạo. Các cuộc chiến tranh này được quan niệm như là các cuộc chiến tranh tôn giáo (chiến tranh giữa thánh giá và mặt trăng lưỡi liềm). Bối cảnh của Ivanhoe được xây dựng vào khoảng cuối triều vua Richard Sư Tử Tâm (Richard II), sau cuộc viễn chinh lần thứ 3(1189-1192) và Richard Sư Tử Tâm còn đang bị cầm tù ở Vienna (Áo). Trong nước, em trai của Richard Sư Tử Tâm là John Henry cùng cấu kết với phản thần âm mưu muốn tiếm ngôi. Những chiến binh Tu sĩ thánh chiến ca khúc khải hoàn trở về chiếm những vị trí vô cùng cao quý trong xã hội.

Đây là thời kỳ Anh vô cùng hỗn loạn với sự chi phối mạnh mẽ của đạo Giato, những Tu sĩ Thánh Chiến đã dần bị tha hóa và phản lại lời thề kiêng kị của các dòng tu để trở nên xa hoa, chè chén, gái gú, sống trong nhung lụa, cường quyền và địa vị. Họ có địa vị rất cao trong xã hội và tha hồ làm bất cứ điều gì họ thích chỉ cần nộp tiền vào Nhà Chính để xin được xá tội. Các tu sĩ, giáo sĩ cũng đã quên mất nhiên vụ cầu nguyện,phụng sự Chúa mà chỉ tối ngày ăn uống say xỉn, tham lam của cải vật chất. Các dòng tu cũng nhanh chóng tha hóa và đánh mất các tư cách đạo đức truyền thống. Nhân dân bị chèn ép khắc khổ và bị mụ đầu trong những lời hứa cứu rỗi của Đạo Giato. Ngay khi sự phân chia giai cấp nặng nề giữa người Normad và Saxon khiến người Saxon, đặc biệt là nhân dân, rên xiết dưới sự bóc lột tô thuế nặng nề, thì tộc Do Thái càng bị khinh bỉ kinh tởm hơn cả chỉ vì họ khác tín ngưỡng – họ bị coi là những con súc vật khốn khổ giàu nứt đố đổ vách, cái “ngân hàng không có bảo kê” để các vương công quý tộc vay tiền rồi sau đó nguyền rủa. Sự loạn lạc đẩy những người dân khốn khổ vào đường cướp bóc, từ đó đã sinh ra những toán trộm cướp dưới sự lãnh đạo của Robin Hood. 

Walter Scott đã tài tình dựng nên bối cảnh khái quát một thời kì loạn lạc mâu thuẫn cùng với những văn hóa, quan niệm, tín ngưỡng, ngôn ngữ, cách sống của cả một đất nước ở một thời kì lịch sử quan trọng. Nếu bạn ngán những bài học lịch sử khô khan, hãy thử cóp nhặt từng chút kiến thức nhỏ một thông qua những tiểu thuyết có giá trị lớn về văn chương và hiện thực, ví dụ như Ivanhoe.